Yahudilerin Sukot Bayramı Nedir? — Çölün Çadırı, Şehrin Çelişkisi
Net konuşayım: Sukot romantize edildiği kadar masum değil. Evet, “geçici bir çatı altında tevazu” fikri etkileyici; fakat modern kentte kurulan her sukkah (geçici çardak) bize aynı anda tüketimi, erişim eşitsizliğini ve kamusal alandaki gerilimleri de hatırlatıyor. Bu yazı, “Bayram güzel; gerisi teferruat” kolaycılığını reddeden herkese açık bir davet. Hadi, Sukot’u sadece kutsal bir takvim sayfası değil, toplumsal bir pratik olarak tartışalım.
Sembolden Sisteme: Sukot’u Neden Eleştirel Okumalıyız?
Sukot’un özündeki mesaj yalın: geçicilik. Fakat bugünün dünyasında “geçici” olan, çoğu kez “tek kullanımlık” ile karıştırılıyor. Sokaklara kurulan plastik destekli, paketli-kit sukkah panelleriyle; ithal, sezonluk “dört tür” paketleri arasında kaybolan şey, tam da aranan o tevazudur. Ritüelin ruhuna saygı duyarken, pratiklerin yarattığı gölgeleri de konuşmak zorundayız.
Güçlü Yanlar: Hafıza, Şükür ve Kırılganlıkla Yüzleşme
Sukot’un öğretisi, çöldeki kırılgan yaşamı bugüne taşıma iddiasında. Gökyüzünü gören bir çatı, rüzgârla sallanan duvarlar: Modern güvenlik fetişine karşı, “kırılgan olmak insani olandır” diyen bir hatırlatma. Toplulukla yemek, misafiri davet etmek (ushpizin/ushpizot), ekonomik bollukla övünmek yerine “yeterlilik” bilincini canlı tutmak… Bütün bunlar, bayramın güçlü tarafları.
Zayıf Halka 1 — Ekolojik Tutarsızlık: “Geçicilik” mi, “Tek Kullanımlık” mı?
Geçici barınak fikri doğayla barışık olabilir; ama plastik bağlantı aparatları, PVC kaplamalar, tek sezonluk parçalar ve uzun mesafe taşımaları işin rengini değiştiriyor. Dört türün (özellikle etrog ve palmiyenin) binlerce kilometrelik lojistik zinciri, ritüelin karbon ayak izini büyütüyor. Soru açık: Manevi bağı güçlendirirken ekolojik faturayı görmezden gelebilir miyiz?
Zayıf Halka 2 — Erişim ve Sınıf: Herkes Sukkah Kurabilir mi?
Şehirde balkon yoksa, yönetmelikler sıkıysa, zemine çakacak yer bulmak zorsa ne olacak? Sukot’un kapsayıcı ruhu, pratikte apartman sakinleri, kiracılar, düşük gelir grupları için “seyirlik” bir ritüele dönüşebiliyor. Cemaate ait ortak sukkahlar bir çözüm, ama çoğu yerde kapasite, erişim saatleri ve engelli dostu tasarım hâlâ sorun. Bayram, eşitçe deneyimlenemiyorsa “sevinç” duygusu kimde kalıyor?
Zayıf Halka 3 — Tüketim Baskısı ve “Kits” Kültürü
“Hazır paket sukkah”, “premium etrog”, “sertifikalı set” derken, bayram pazara fazla teslim ediliyor. Manevi öğretinin yanına gereksiz bir fiyat skalası ekleniyor: “daha koşa daha pahalı”. Ritüelin değeri, objenin lüksüne endekslenirse; tevazu mesajı, kasada sessizce eriyor.
Zayıf Halka 4 — Kamusal Alan ve Komşuluk
Avlularda, otoparklarda, apartman bahçelerinde yükselen sukkah’lar; gürültü, ışık, geçiş hakkı gibi gündelik sorunları doğurabiliyor. Yönetimler çoğu yerde makul çözümler üretiyor; yine de diyalog eksikliği gerilimleri büyütüyor. Dini ifade özgürlüğü ile ortak yaşam kuralları arasındaki denge, Sukot’ta pratik bir sınavdan geçiyor.
Zayıf Halka 5 — Kapsayıcılık ve Dil
Ushpizin geleneği “misafir ruhları” çağırırken, bazı topluluklarda kadınların kamusal rolü ya da LGBTİ+ bireylerin görünürlüğü üzerine tartışmalar sürüyor. Bayram “sevinç” (simha) vurgusuyla anılırken, sevinci herkes için erişilebilir kılacak dil ve mekân düzenlemeleri her yerde aynı duyarlılıkla uygulanmıyor. Ritüelin samimiyeti, pratikteki kapsayıcılıkla ölçülüyor.
Sukot’un Anlamı: Hafıza Tamam, Peki Dönüşüm?
Eğer Sukot “geçicilik” üzerinden güç ilişkilerini, tüketimi ve çevresel bedelleri görünür kılmıyorsa; sadece nostalji üretir. “Korunmasızlık” metaforu, sadece çadırın çatısından yıldız görmekle sınırlı kalmamalı. Barınma krizinin, iklim adaletsizliğinin ve şehir planlamasının gölgesinde; Sukot, çağımızın gerçek kırılganlıklarına temas etmek zorunda. Aksi halde, zengin bir dekor içinde yoksul bir yüzleşmeden ibaret olur.
Provokatif Sorular: Tartışmayı Açalım
- Geçici barınak kurarken doğaya kalıcı zarar veriyorsak, ritüelin ruhu yara alır mı?
- Bir bayram, sınıfsal ve mekânsal eşitsizliği fark etmiyorsa “sevinç” kime ait?
- Sukot’un en kutsal objesi “dört tür” mü, yoksa herkesin dâhil olabildiği adil bir sofra mı?
- Ritüeli yaşatmak için tüketime muhtaç mıyız; yoksa yaratıcı, yerel ve düşük ayak izli çözümler mümkün mü?
Yapıcı Bir Çerçeve: Ritüeli Korumak, Çelişkiyi Azaltmak
Eleştiri, reddetme değil; dönüştürme davetidir. O hâlde pratik öneriler:
- Ekolojik tasarım: Yerel, geri dönüştürülebilir, kiralanabilir sukkah bileşenleri; plastikten uzak, uzun ömürlü çözümler.
- Adil tedarik: Dört tür için şeffaf, adil ticaret yaklaşımı; yerel yetiştiricilerle işbirliği, israfı azaltan paylaşım ağları.
- Ortak sukkahlar: Engelli erişimine uygun, çocuk ve yaşlı dostu, apartman sakinleriyle diyaloga açık mahalle sukkahları.
- Kapsayıcı dil ve katılım: Herkesin kendini güvende hissettiği programlar; farklı aile yapıları ve kimlikler için görünür davetkârlık.
- Komşuluk protokolü: Ses, ışık ve alan kullanımı için şeffaf kurallar; komşularla önceden istişare.
Son Söz: Çöl Rüzgârı, Şehir Vicdanı
Sukot, yıldızların altındaki kırılganlık duygusunu hatırlatıyorsa, bu harika. Ama aynı anda gezegenin kırılganlığını, komşulukların hassasiyetini ve eşitliğin inceliğini de hatırlatmalı. Cesur olmak, ritüele saygısızlık değil; ritüelin özüne sadakat demektir. Çadırı kurarken, vicdanı da kurabildiğimizde; Sukot sadece tarihsel bir hatıra olmaktan çıkar, bugünü iyileştiren bir pratiğe dönüşür.
::contentReference[oaicite:0]{index=0}