İtici Unsur Nedir? Küresel ve Yerel Açılardan İnceleme
Bursa’da, hafta sonları yürüyüş yaparken, bazen şehri izlerken, insanların çevrelerine nasıl tepki verdiğini gözlemlerim. Bu gözlemler bazen basit ve doğal şeylere dayansa da, bazen içimde, “Ya bir şeylerin ters gitmesine neden olan faktör ne?” diye sorular uyanır. Bugün hep birlikte “itici unsur nedir?” sorusunu biraz daha derinlemesine tartışalım. İtici unsur, her kültürde farklı biçimlerde şekillenebilen, genellikle toplumda hoş karşılanmayan, rahatsız edici bir davranış ya da özelliktir. Fakat bu kavramı yerel ve küresel ölçekte nasıl anlayabileceğimiz, hayatımızın her alanına nasıl sızabileceği hakkında farklı bakış açıları var. Ben de, hem Türkiye’den hem dünyadan örneklerle bu itici unsurların neye karşılık geldiğini ele alacağım.
İtici Unsur Nedir? Genel Tanım
Öncelikle, “itici unsur” dediğimizde, aslında neyi kastettiğimize bir bakalım. Bu, insanların çevrelerinde gördükleri ve onları rahatsız eden ya da sosyal normlara uymayan davranışlar, tavırlar veya durumlar olabilir. Şöyle de diyebiliriz: İnsanları bir şeyden ya da birinden uzaklaştıran, onlara itici gelen her şey, “itici unsur” olarak kabul edilebilir. Bu, birinin aşırı kibirli tavırları, toplumda hoş karşılanmayan bir giyim tarzı veya sosyal medyada yapılan fazla abartılı paylaşımlar olabilir. Birçok insanın toplumda kabul ettiği normların dışına çıkan her şey, itici olarak algılanabilir.
İçimdeki “meraklı beyaz yaka” devreye giriyor ve diyorum ki, aslında bu itici unsurların neden olduğunu anlamak önemli. Çünkü çoğu zaman bu rahatsızlıkların temelinde, insanlar arasındaki farklılıklar yatıyor. Hepimizin farklı değerleri ve kültürel birikimleri var. O yüzden birinin hoşlanmadığı şey, başkası için son derece normal ya da hatta doğal olabilir.
Küresel Perspektiften İtici Unsur
Dünyanın farklı yerlerine baktığımızda, itici unsurların algısı da büyük farklılıklar gösteriyor. Örneğin, Batı kültürlerinde, özellikle Amerika’da, bireysellik ve özgürlük öne çıkar. Kendi kimliğini ifade etmek, farklı olmak ve buna saygı duymak teşvik edilir. Dolayısıyla, Amerika’da aşırı özgüvenli bir tavır, başkalarına itici gelmeyebilir. Hatta, “kendini ifade etme” biçimi, başarı olarak dahi görülebilir.
Ama bu aynı şeyi, doğu kültürlerinde söylemek zor. Asya toplumlarında, özellikle Japonya gibi ülkelerde, grup halinde hareket etme ve toplumsal uyum ön plandadır. Bireysellikten ziyade, başkalarının düşüncelerine saygı duymak daha önemlidir. Bu yüzden Japonya’da, çok yüksek sesle konuşmak, aşırı dikkat çekmek gibi davranışlar genellikle itici kabul edilir. İnsanlar, daha sessiz ve alçakgönüllü bir şekilde davranmaya eğilimlidirler.
Avrupa’da ise, özellikle İskandinav ülkelerinde, bireysellik ve özgürlük yine önemli bir değer olmasına rağmen, aşırı gösterişten kaçınmak büyük bir erdemdir. Burada, fazla lüks ve gösteriş yapmak, çevrenizdeki insanlara itici gelebilir. Biraz daha “basit” olmak, doğal kalmak genellikle daha hoş karşılanır. Yani, özetle, bir ülkede hoş karşılanan bir davranış, başka bir ülkede insanlar arasında uzak durulması gereken bir davranış olabilir.
Küresel anlamda itici unsurlar genellikle toplumsal normların dışına çıkmak, başkalarının sınırlarını ihlal etmek veya kişisel alanı ihlal etmek gibi davranışlarla ilişkilidir. Ama bu davranışların toplumdan topluma nasıl değiştiğini görmek de ilginç.
Türkiye’de İtici Unsur
Türkiye’de, sosyal hayatın dinamikleri biraz daha farklı. Bursa’da, küçük bir çarşıda dolaşırken, ya da büyük bir AVM’de zaman geçirirken, gözlemlediğim bir şey var: Türkiye’de insanlar, sosyal normlara sıkı sıkıya bağlıdırlar ve bu normlara uymayan davranışlar genellikle itici olarak algılanır. Mesela, aşırı yüksek sesle konuşan birini, özellikle kalabalık bir ortamda, çoğunlukla “ne oluyor ya?” diye bakarak izleriz. Aynı şekilde, sokakta giydiği kıyafetle dikkat çekmeye çalışan birini de “fazla mı abartıyor” diye düşünürüz.
İçimdeki “sosyolojik gözlemci” bir açıdan, Türkiye’deki toplumsal yapının, daha geleneksel değerleri korumaya çalıştığını ve bu yüzden bazen “aşırılıklar” ya da “farklılıklar” ile karşılaştığımızda rahatsızlık duyduğumuzu fark ediyorum. Örneğin, gençlerin sosyal medya üzerindeki aşırı paylaşımları, bazı yaştaki insanlar tarafından itici kabul edilebilir. Bir başka örnek ise, insanların toplu taşımada veya herhangi bir kamusal alanda birbirlerinin kişisel alanını ihlal etmeleri. O an kimseyi tanımadığınız halde, başkalarının yaşam alanına izinsiz girmek, genellikle itici bir davranış olarak kabul edilir.
İtici Unsurun Toplumda Yaratacağı Etkiler
İtici unsurlar, zaman içinde toplumsal yapıyı şekillendiren unsurlardır. İnsanlar arasında empati eksikliği, hoşgörüsüzlük ya da sosyal normlara uyumsuzluk gibi durumları tetikleyebilir. Toplumda bazı davranışlar hoş karşılanmadığında, bu, daha fazla yalnızlaşmaya ve dışlanmaya neden olabilir. Ayrıca, itici unsurların artması, toplumsal çatışmalara yol açabilir.
Türkiye’de olduğu gibi, dünyanın her yerinde, insanlar etraflarındaki dünyayı anlamaya çalışırken, bazen “itici” olarak gördükleri şeyler onların kaygılarını artırabilir. Kültürlerarası farklar bu kaygıları büyütebilir ve bunun sonucunda da toplumlarda daha fazla kutuplaşma ve iletişimsizlik yaşanabilir.
Sonuç: İtici Unsur ve Toplumsal Değişim
Sonuç olarak, itici unsur, sadece kişisel bir rahatsızlık değil, aynı zamanda toplumun genel yapısındaki değerlerin bir yansımasıdır. Küresel perspektiften baktığınızda, bir davranış ya da tutum başka bir kültürde hoşgörüyle karşılanabilirken, başka bir yerde bu davranış itici kabul edilebilir. Türkiye’de de benzer şekilde, toplumsal değerlerimiz, etrafımızdaki insanları nasıl algıladığımızı ve onlarla nasıl ilişkiler kurduğumuzu şekillendiriyor.
Gelecekte, belki de dijitalleşmenin etkisiyle, insanlar arasındaki sınırlar daha da belirsizleşecek ve bu itici unsurların daha da çeşitleneceği bir dünyada yaşayacağız. Ancak şimdilik, belki de biraz daha hoşgörü, farklılıklara saygı göstererek, her birimizin daha az itici hale gelmesi mümkün olabilir.